مکمل های خوراک دام و طیور و فواید استفاده از آنها

فواید استفاده از مکمل های خوراک دام و طیور

امروزه تغذیه دامها بر پایه پسماندهای کشاورزی و علوفه هایی مثل کاه و سیلوی ذرت رواج دارد. این منابع غذایی حاوی سطوح کمی از پروتئین و دارای مواد معدنی با قابلیت هضم پایین هستند. تنظیم احتیاجات غذایی گاوهای شیری بر مبنای توصیه های  NRCدر اغلب موارد جوابگوی نیازهای آنها نیست. معمولا از مکمل های معدنی و ویتامینی برای رفع کمبود ها، در خوراک دام استفاده می شود. مخصوصا در جیره دامهای شیرده، نیاز به مکمل ها جدی تر است. علاوه بر این، مواد مغذی موجود در مکمل های خوراک دام، میتوانند سبب هضم و جذب بهتر ترکیبات جیره پایه نیز بشوند. دراین مقاله به چند مورد از مهمترین مکمل های خوراک دام و تاثیر آنهادر بهبود رشد و تولید دامها اشاره می شود.

انواع مکمل های خوراک دام و طیور:

۱- آنزیم های خارجی( exogenous enzyme):

آنزیم ها معمولا برای بهبود هضم فیبر به به عنوان مکمل خوراک دام به جیره افزوده می شود. در آزمایشی بر روی بوفالوها، استفاده از آنزیم های سلولاز و زایلاناز به نسبت ۵۰:۵۰ و به میزان ۱٫۵ گرم در هر کیلوگرم ماده خشک در جیره  (TMR)که حاوی ۴۵٪ کاه گندم بود، هضم سلولز و همی سلولز را ۵ برابر افزایش داد. در نتیجه افزایش تولید شیر به مقدار ۱ کیلوگرم بدون تأثیر بر مصرف ماده خشک  حاصل شد. همچنین، ترکیبی از سلولاز و بتاگلوکاناز به میزانIU/g  ۱۲٫۸۰۰ به جیره TMR  گوسفند که حاوی ۵۰٪ سیلوی ذرت بود، افزایش غلظت نیتروژن آمونیاکی واسیدهای چرب فرار را درپی داشت.

استفاده از آنزیم های فیبرولیتیک به میزان ۱٫۲۵ میلی لیتر درهرکیلوگرم ماده خشک سبب افزایش هضم مواد مغذی جیره و کاهش تولید شیر(به دلیل کاهش ماده خشک مصرفی( در گاوهای هلشتاین شد. ترکیب مناسب آنزیم ها برای استفاده در جیره های حاوی غلات می تواند پیامدهای خوبی در بهبود بهره وری خوراک و استفاده از مواد مغذی داشته باشد.

۲- اسیدهای چرب چند زنجیره ای(Branched chain fatty acids):

اسیدهای چرب فرار چند زنجیره ای مانند ایزوبوتیریک، ۲-متیل بوتیریک و اسیدهای ایزووالریک در زمان تخمیر طبیعی خوراک در شکمبه به میزان ۵ درصد از کل اسیدهای چرب فرار(TVFA) تولید می شوند.

اسیدهای چرب فرار بعنوان مواد مغذی ضروری و عوامل رشد برای بسیاری از باکتری های سلولولیتیک محسوب می شوند.

در آزمایشی برروی  گوساله های پرواری آمیخته، نمک های سدیم اسید ایزوبوتیریک به میزان ۰٫۷۵ درصد به جیره ای که بر پایه کاه گندم و حاوی ۱۰ درصد پروتئین خام بود افزوده شد. در این آزمایش افزایش غلظت اسیدهای چرب فرار کل، کاهش نیتروژن آمونیاکی ،افزایش هضم مواد مغذی، افزایش تعادل نیتروژن و بهبود عملکرد رشد حاصل شد. اخیرا در آزمایش های دیگری با افزودن ایزووالرات و ۲-متیل بوتیرات به میزان ۱۶٫۸ گرم در روز به جیره های نگهداری کم پروتئین نتایج مثبتی در افزایش هضم سلولز و همی سلولز و کاهش تولید متان به دست آمد که ثابت می کند این ترکیبات باعث تخمیر بهتر در شکمبه و در نتیجه هضم بهتر در نشخوارکنندگان می شوند.

۳- آمینواسیدهای محافظت شده(rumen protected amino acids) :

پروتئین قابل هضم یک منبع واقعی از آمینواسیدهای مناسب برای تولید شیر است. ثبات و تعادل اسیدهای آمینه در پروتئین قابل هضم اهمیت زیادی دارد. از آنجا که منابع پروتئینی در خوراک دام و طیور دارای ترکیبات متغیر هستند و همچنین اکثر منابع گیاهی از نظر اسید آمینه متیونین دارای کمبود هستند. بنابراین مکمل متیونین و لیزین محافظت شده برای فراهم شدن نسبت مطلوب آنها در پروتئین قابل هضم (۱: ۳) تولید شده اند. در آزمایشی تغذیه گوساله های آمیخته طی یک دوره تغذیه ۹۰ روزه با ۲ گرم مکمل متیونین محافظت شده (حاوی ۰٫۷۸ گرم متیونین خالص) و ۱۷ گرم لیزین محافظت شده (حاوی ۳٫۷۰ گرم لیزین خالص) باعث هضم پروتئین بالاتر، تعادل نیتروژن و در نتیجه بهبود میزان رشد نسبت به گروه شاهد شد. علاوه بر این این مکمل های اسیدآمینه در بوفالوهای در حال رشد اثرات محافظتی پروتئین را در رژیم غذایی با پروتئین ۱۲ درصد به وجود می آورند. در گاوهای شیری آمیخته، ۵ گرم مکمل متیونین محافظت شده و ۲۰ گرم لیزین محافظت شده باعث افزایش تولید شیر به میزان ۲ کیلوگرم در روز شد. بدین ترتیب، این مطالعات اثرات مثبت مکمل های اسید آمینه را برای رشد و شیردهی نشان می دهند.

۴- کولین محافظت شده:

کولین یک تری متیل چهارآمینه است که در انتقال چربی از کبد و برای سنتز فسفاتیدیل کولین ضروری است و به صورت مکمل خوراک دام کاربرد دارد. همچنین کولین یک دهنده بیولوژیک متیل است که برای انتقال آن مورد نیاز است و در درمان بیماری کبد چرب بعد از زایمان بسیار مفید است. افزودن روزانه ۵۴ گرم مکمل کولین محافظت شده ۴۰ روز قبل از زایمان تا ۱۲۰ روز بعد از زایمان به جیره گاوهای آمیخته، افزایش ۳٫۵ کیلوگرمی تولید شیر و افزایش میزان چربی، پروتئین و کولین شیر را به دنبال داشت.

۵- نیاسین:

نیاسین(B3) یکی از ویتامین های گروه B است که در رژیم غذایی بویژه به عنوان مکمل خوراک دامهای شیرده و درشرایط تنش گرمایی استفاده  می شود. همچنین برای کاهش تعادل انرژی منفی در اوایل شیردهی به منظور کاهش بروز کتوز و افزایش تولید شیر شناخته شده است. نیاسین به طور خاص باعث تحریک جمعیت پروتوزوای شکمبه می شود. استفاده از ۶ گرم نیاسین در روز در جیره گاوها می تواند در مقابله با استرس گرمایی در سطح سیستمیک و سلولی به کار برده شود. همچنین اثرات مفیدی از مکمل نیاسین و نیکوتین آمید نیز در جیره بوفالوها که بر پایه کاه بود ثابت شده است.

۶- مکمل های گیاهی خوراک:

مکمل های گیاهی یا گیاهان دارویی به عنوان مواد افزودنی طبیعی حاوی مجموعه ای از ترکیبات مانند آلکالوئیدها، ساپونین ها، تانن ها، گلیکوزید ها، روغن های ضروری، فیتواستروژن ها، گلوکوزینولات ها و غیره  استفاده می شود.

به طور کلی مخلوطی از چندین گیاه به جای یک گیاه برای به دست آوردن اثر مورد نظر بهتر است. از دلایل کاربرد مکملهای گیاهی در خوراک دام و طیور برای بهبود مصرف غذا، افزایش عملکرد، بهبود سلامتی و کاهش انتشار گاز متان است. افزودن روزانه ۵۰ گرم مکمل مارچوبه (Shatavari racemosus ) به طور قابل توجهی باعث افزایش تولید شیر گاو و بوفالو تا ۱۰٪ می شود.

۷- یونوفرها:

یونوفرها آنتی بیوتیک های پلی اتر کربوکسیلیک هستند مثل موننسین،لازالوسید و سالینومایسین که به عنوان مکمل خوراکی در نشخوارکنندگان بررسی شده است. اثرات اصلی آنها شامل افزایش تولید پروپیونات درشکمبه است و افزودن آنها باعث کاهش دآمیناسیون پروتئین و نتیجه بهبود بهره وری پروتئین، کاهش تولید اسید لاکتیک (نفخ)، مهار باکتری های گرم مثبت شکمبه، حفظ نیتروژن در حیوانات در حال رشد، بهبود بهره وری مواد غذایی و کاهش انتشار گاز متان است. در بعضی از آزمایشات  افزودن مکمل موننسین به میزان ppm 20-35  به خوراک سبب افزایش تولید شیر تا ۱۰ درصد شده است.

۸- مکمل های میکروبی(پروبیوتیک ها):

میکروب ها به عنوان مواد افزودنی خوراکی به طورعمده در قالب پروبیوتیک ها یا تغذیه مستقیم میکروبی استفاده می شوند و سلامتی حیوان را از طریق حمایت از فعالیت میکروب های مفید روده بهبود می دهند. مکملهای میکروبی شامل موارد زیر است:

باکتری ها (Lactobacillus وEnterococcus spp )

قارچ ها Aspergillus oryzae) ، Neocallimastix، Orpinomyces و Piromyces )

مخمرها (Saccharomyces cerevisiae)

از لاکتوباسیل ها معمولا برای کنترل اسهال گوساله استفاده می شود و سبب کاهش pH، حذف رقابتی میکروب های بیماریزا، ترشح مواد مشابه آنتی بیوتیک و تقویت ایمنی می باشد. اخیرا باکتریهای جدا شده از شکمبه مانند Selenomonas sp  نیز به عنوان مکمل میکروبی برای گاو مورد استفاده قرار می گیرند.

۹- بافرها:

گاوهای پرتولید در اوایل شیردهی باید جیره های حاوی مقدار بالای کنسانتره (۵۰٪ و بالاتر) را دریافت کنند که باعث بروز اسیدوز حاد یا اسیدوز تحت حاد می شود. در این زمان pH شکمبه پایین تر از ۵٫۵ (حالت طبیعی۶٫۷-۶٫۹) می آید. با افت pH هضم فیبر کاهش می یابد. به منظور جلوگیری از افت Ph شکمبه، بافرهایی مانند بی کربنات سدیم به میزان ۰٫۷۵ تا ۱٫۵ درصد ماده خشک به مخلوط کنسانتره اضافه می شود. علاوه بر بهبود تخمیر شکمبه و  مصرف خوراک، بافرها همچنین سبب جلوگیری از افت چربی شیر در گاو می شوند. نمک های دیگر مانند اکسید منیزیم، کربنات کلسیم و کربنات پتاسیم نیز می تواند به طور موثر به عنوان بافر استفاده شود.

تعادل کاتیون آنیونی با استفاده از مکمل خوراک دام: تعادل کاتیون-آنیون جیره راهی برای تعادل بار الکتریکی کاتیون و آنیون در خون است زیرا این فاکتور بر ظرفیت بافری خون و اسیدیته خون در گاوها تاثیر می گذارد. تفاوت کاتیون آنیونی اشاره به تفاوت عددی بین مجموع برخی از کاتیون های غذایی (یون های مثبت) مانند سدیم و پتاسیم و آنیون های منفی (یون های با بار منفی) مانند کلرید و سولفات در خوراک دام دارد.

تفاوت کاتیون آنیونی منفی در رژیم غذایی (رژیم آنیونی) به میزان mEq /kg DM 100 تا ۲۰۰ در ۲ تا۳ هفته قبل از زایمان گاوها برای جلوگیری از تب شیر توصیه می شود. این عدد را می توان با افزودن حدود ۱۰۰ گرم کلرید آمونیوم و ۱۰۰ گرم سولفات منیزیم به دست آورد.

تفاوت کاتیون آنیونی مثبت در رژیم غذایی (رژیم کاتیونی) به میزان mEq /kg DM 350 تا ۴۵۰ برای گاوها در اوایل شیردهی به منظور افزایش تولید اسیدهای چرب فرار در شکمبه پیشنهاد می شود. و باعث بهبود مصرف ماده خشک و تولید شیر می شود.

همچنین، رژیم های کاتیونی در شرایط استرس گرمایی و برای رشد  گوساله ها  توصیه می شود.

۱۰-مکمل مواد معدنی:

عناصر معدنی در سیستم تغذیه حیوانات نقش مهمی ایفا می کند و بنابراین برای رشد، تولید نرمال و سلامتی لازم است. همچنین مواد معدنی در بافت های بدن نقش ساختمانی، کاتالیزوری و فیزیولوژیکی را هم بر عهده دارند مواد معدنی مورد نیاز دام ها به دو گروه طبقه بندی شده اند:

الف- مواد معدنی پرمصرف(ماکرو): کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، کلر، پتاسیم و گوگرد.

ب- مواد معدنی کم مصرف(میکرو): مس، روی، منگنز، آهن، کبالت، ید، سلنیوم، کروم، مولیبدن، فلور، آرسنیک، نیکل، وانادیم و … مطالعات اولیه نشان داده است که علوفه خشک مصرفی در گاوداری ها معمولا از نظر مس، کبالت، روی و سلنیوم و گاهی منگنز و ید کمبود دارد. علاوه بر این، کمبود مواد معدنی در هنگام زایش شدیدتر است که نتیجه آن اختلال در متابولیسم حیوان، کاهش تولید شیر، جفت ماندگی،حساسیت به بیماری های متابولیکی و افزایش موارد مرگ ومیر گوساله ها است.

افزودن مواد معدنی به جیره ها به منظور جلوگیری از کمبود مواد معدنی به صورت مکمل صورت می گیرد. مکمل های معدنی خوراک برای همه دامها توصیه می شود. تحقیقات نشان داده اند که استفاده از اکسید منیزیم در جیره گاوهای شیری علاوه بر خاصیت بافری باعث تامین نیاز گاوها به عنصر منیزیم می شود. مکمل ترکیبی مواد معدنی همراه با رژیم غذایی پایه باید روزانه با دوز ۳۰ گرم برای گوساله ها و گاو خشک، ۵۰ گرم برای گاوهای کم تولید(۱۰ کیلوگرم شیر/روز)، ۶۰ گرم برای تولید متوسط ​​(۱۵ کیلوگرم شیر/روز) و ۸۰-۱۰۰ گرم در روز برای گاوهای پرتولید(بیشتر از ۲۰ کیلوگرم شیر/روز) به جیره اضافه شود. همچنین مکمل های معدنی را می توان به مخلوط کنسانتره هم اضافه کرد(۲ کیلوگرم برای هر ۱۰۰ کیلوگرم کنسانتره).

بلوک معدنی اوره و ملاس : درصورت استفاده از خوراکهای حاوی غلات زیاد به دلیل کمبود نیتروژن در این جیره ها، استفاده از بلوکهای ترکیبی حاوی اوره-ملاس-موادمعدنی توصیه می شود. این محصول حاوی نیتروژن کافی و مواد معدنی لازم برای تخمیر شکمبه است (جدول ۱). در نتیجه، مصرف ماده خشک و هضم با افزایش جریان پروتئین میکروبی به روده افزایش می یابد. یک بلوک۳ کیلوگرمی برای مصرف یک هفته حیوان کافی است. مواد موجود در این بلوک ها در جدول زیر آمده است.

۱۱- مکمل های ویتامینه:

ویتامین ها ترکیبات غذایی ضروری هستند که در مقادیر کم برای عملکرد نرمال سلول های بدن مورد نیاز است، بعضی از ویتامین ها در خوراک طبیعی دام ها وجود دارند و بعضی از آنها در نشخوارکنندگان توسط میکروارگانیسم های شکمبه تولید می شوند. ویتامین ها ترکیبات ناپایداری هستند و ممکن است بر اثر عوامل محیطی (نور، گرما، رطوبت، تغییرات فیزیکی و…)  دچار تغییر ساختمانی شده و بی اثر گردند. برای جلوگیری از این تغییرات از ترکیبات شیمیایی پایدار برای پوشش دار کردن مولکولهای ویتامین و بسته بندی مناسب آنها و همچنین استفاده از آنتی اکسیدانها در ترکیب مکمل های ویتامینه استفاده می شود. در جیره گاوهای شیری با تولید بالا مقادیر مشخصی از ویتامین های محلول در چربی افزوده می شوند(به طورعمده ویتامین A,D,E). معمولا ویتامین های محلول در آب، نیازی به اضافه کردن به جیره نشخوارکنندگان ندارند و اکثر آنها، توسط میکروب های شکمبه تولید می شود، اگرچه ممکن است برای گاوهای پرتولیدکافی نباشد و نیاز به مکمل ویتامینه داشته باشند.

نتیجه گیری:

برنامه های اصلاح نژادی در طی سالیان متوالی سبب افزایش پتانسیل تولید در دام ها شده است. ولی بدون تغذیه مناسب و دقیق این پتانسیل به تولید بالا منجر نخواهد شد. لذا تنظیم جیره باید پس از شناسایی دقیق نیاز تغذیه ای دام و آنالیز دقیق مواد اولیه خوراک دام و طیور صورت گیرد. در صورت تامین نشدن احتیاجات تغذیه ای دام ها با خوراک های طبیعی، باید از مکمل های خوراک دام و طیور استفاده کرد. اعدادی که در این مقاله برای استفاده از مکمل ها ذکر شده برای همه برندهای مکمل یکسان نیست و باید از توصیه شرکت های سازنده استفاده گردد.

شرکت دانش بنیان ویوان در راستای تحقق رسالت خود در راه کمک به سلامت غذای انسانها، پس از سالها تحقیق و بررسی های آزمایشگاهی و مزرعه ای، موفق به تولید اکسیدمنیزیم با خلوص بالا(مگنوفید) شده است که می تواند به عنوان مکمل خوراک دام استفاده شود. این محصول علاوه بر بهبود چربی شیر و کاهش بیماری های متابولیکی در گاو، می تواند باعث کاهش هزینه خوراک شود.

جهت بررسی مزایای مصرف مگنوفید (اکسید منیزیم با خلوص بالا) در خوراک دام، اینجا را کلیک کنید.

منابع:

۱-Ahmed, H.A., Sirohi, S.K., Dagar, S.S. Puniya, A.K. and Singh, N. 2014. Effect of supplementation

of selenomonas ruminantium ndri-papb 4 as direct fed microbial on rumen microbial population

in Karan-Fries male calves. Indian J. Anim. Nutr. 31: 20-26.

۲-Amrutkar, S.A., Pawar, S.P., Thakur, S.S., Kewalramani, N.J. and Mahesh, M.S. 2015. Dietary

supplementation of rumen protected methionine plus lysine and choline improves lactation

performance and blood metabolic profile of Karan-Fries cows. Agric. Res. DOI 10.1007/s40003-

۰۱۵-۰۱۷۸-۲ (in press).

۳-Barman, K. 2004. Biodegradation of tanniniferous feeds and their influence on nutrient utilisation

and productivity of the dairy animals. Ph.D. thesis submitted to ICAR-National Dairy Research

Institute, Deemed University, Karnal, India.

۴-Effect of feed supplements, minerals and vitamins on animal production.  ۲۰۱۵ .S.S.Thakur and M.S.Mahesh Dairy Cattle Nutrition Division ICAR- National Dairy Research Institute, Karnal (Haryana). INDIA.

FAO, 2007. Feed Supplementation Blocks. Makkar, H.P.S., Sanchez, M. and Speedy, A.W. (Ed). Food

and Agriculture Organisation, Rome, Italy.

۵-Gami, R., Thakur, S.S. and Mahesh, M.S. 2015. Protein sparing effect of dietary rumen protected

lysine plus methionine in growing Murrah buffaloes (Bubalus bubalis). Proc. Natl. Acad. Sci.,

India, Sect. B Biol. Sci. DOI 10.1007/s40011-015-0662-2 (in press).

۶-Ghosh, N., Kewalramani, N. and Kaur, H. 2003. Comparative efficiency of niacin vs nicotinamide in

buffaloes fed straw based diet. Buffalo J. 3: 240-259.

Ipharraguerre, I.R. and Clark, J.K. 2004. Usefulness of ionophores for lactating dairy cows: a review.

Anim. Feed Sci. Technol. 106: 39-57.

۷-Jain, P., Mohin, M., Tyagi, A.K. and Singhal, K.K. 2013. In vitro evaluation of feed on supplementation

of herbal mixture at different levels. Indian J. Anim. Nutr. 30: 132-140.

۸-Kaur, H. 2010. Concept of dietary cation-anion difference based feeding, in: Training Programme on

Testing of Minerals in Animal Feeds. August 9-19, 2010, NDRI, Karnal, India.

۹-Khan, N., Kewalramani, N. and Singh, M. 2014. Effect of supplementation of niacin on milk yield and

its composition in lactating crossbred cows during summer. Indian J. Anim. Nutr. 31: 124-130.

۱۰-Liu, Q., Wang, C., Pei, C.X., Li, H.Y., Wang, Y.X., Zhang, S.L., Zhang, Y.L., He, J.P., Wang, H., Yang,

W.Z., Bai, Y.S., Shi, Z.G. and Liu, X.N. 2014. Effects of isovalerate supplementation on microbial

status and rumen enzyme profile in Simmental steers fed on corn stover based diet. Livest. Sci.

۱۶۱: ۶۰-۶۸٫