اسیدوز گاو چیست؟

اسیدوز گاو یک اختلال متابولیکی مهم و شایع در گاوهای شیری است و زمانی رخ می‌دهد که pH شکمبه دام از 6 کمتر شود. این اختلال از نظر اقتصادی بسیار مهم است. هر ساله بروز اسیدوز تحت حاد ضررهای هنگفتی را به صنعت دامپروری وارد می‌نماید. برای مثال این بیماری سالانه در کانادا ما بین ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار خسارت ایجاد می‌کند. این عدد معادل ۴۰/۱ دلار برای هر گاو است.

در ابتدای اسیدوز تغییراتی در نسبت اسیدهای چرب فرار شکمبه روی می‌دهد. بدین ترتیب که مقدار پروپیونات 30 تا 40 درصد افزایش و مقدار استات به 40 تا 50 درصد کاهش می‌یابد. در نتیجه این تغییرات pH شکمبه به زیر 6 افت می‌کند. اسیدی بودن شکمبه (افت در pH) جمعیت میکروبی شکمبه را تغییر داده، میزان حرکات و هضم در شکمبه به خصوص هضم ترکیبات فیبری را کاهش می‌دهد.

تغییرات هورمونی، انرژی را به طرف بافت چربی (جایی که ذخیره چربی دور از سنتز چربی در غدد پستانی انجام می‌شود) سوق می‌دهد. علاوه بر این مقدار اسید لاکتیک در شکمبه افزایش می‌یابد و در نتیجه جذب آن در جریان خون باعث التهاب سم (تورم در قسمت بالای سم)، تغییر در pH خون و مرگ در موارد شدید می‌شود.

شدت اسیدوز ممکن است که از ملایم (چندین ساعت زیر pH 6 ، با هیچ گونه علائم قابل مشاهده) تا کاهش چربی شیر (1 تا 3 هفته اسیدوز خفیف) و در نهایت مرگ (اسیدوز حاد) متفاوت باشد. گاوهای شیری ممکن است که بر اثر این عارضه علائمی مثل کاهش اشتهاء، کاهش مصرف ماده خشک، کاهش هضم فیبر، آبسه‌های کبدی، اسهال، کاهش نشخوار کردن، کاهش بازده تولید شیر و افزایش دام‌های حذفی و کاهش عمر اقتصادی را نشان دهند.

انواع اسیدوز گاو

اسیدوز را به دو نوع حاد و تحت حاد تقسیم می‌کنند:

• اسیدوز تحت حاد بیشتر گاو های شیری پرتولید را تهدید می‌کند. درواقع اگر pH شکمبه بین 6 تا 5.5 قرارگیرد آن را در این دسته از اسیدوز طبقه بندی می‌کنند. اسیدوز تحت حاد گاو کشنده نیست اما می‌تواند برای دام مشکلات عمده‌ای ایجاد نماید. این بیماری دام هنگام تغییر جیره از علوفه به کنسانتره برای حیوان اتفاق می‌افتد. کربوهیدرات‌های غیر ساختاری (غیر ساختمانی) مانند نشاسته‌ها و قندها در زمان تخمیر مقادیر زیادی اسیدهای چرب فرار بویژه لاکتات تولید می‌نند. در صورتی که سرعت تولید لاکتات از سرعت مصرف و جذب آن بیشتر شود، تجمع آن در شکمبه موجب کاهش pH و افزایش خطر اسیدوز می گردد. در اسیدوز تحت حاد، علائم بالینی واضحی در حیوان دیده نمی‌شود اما بر اساس تحقیقات صورت گرفته در حدود ۲۰ الی 25 درصد گاوها در گله های پرتولید با اسیدوز تحت حاد مواجه هستند.

• اسیدوز حاد زمانی رخ می‌دهد که pH شکمبه گاو از 5.5 کمتر باشد. این یک وضعیت جدی است که می تواند منجر به مرگ گاو شود. اسیدوز شکمبه حاد معمولاً ناشی از مصرف یک وعده غذایی بسیار غنی از کربوهیدرات های قابل تخمیر، مانند دانه یا کنجاله است. این دانه‌ها به سرعت توسط باکتری های شکمبه تخمیر می‌شوند و اسید تولید می‌کنند.

علائم اسیدوز شکمبه

• کاهش مصرف خوراک
• اسهال
• بی‌حالی
• لنگش
• نفخ شکم
• تنفس و تپش قلب سریغ
• کاهش تولید شیر
• کاهش وزن بدن

درمان و داروی اسیدوز گاو

pH شکمبه باید با افزایش تولید بزاق و تحریک نشخوار با علوفه بلند و فیبر، کاهش کربوهیدرات‌های محلول (کنسانتره کمتر) و خوراندن 45/0 کیلوگرم بی‌کربنات سدیم بالای 6 نگه داشته شود.

افزودن بافرهایی (ترکیباتی که در مقابل تغییرات pH در محلول مقاومت می‌کنند) مانند بیکربنات سدیم، سسکوئی سدیم، بیکربنات پتاسیم و اکسید منیزیم می‌توانند به حفظ ظرفیت بافری شکمبه کمک کنند. (5/0 تا 75/0 درصد بیکربنات سدیم یا معادل ماده خشک آن). بافرها می‌توانند به افزایش مصرف خوراک کمک کنند و باعث افزایش مصرف ماده خشک شوند. تولید پروتئین میکروبی شکمبه را افزایش و هضم فیبر را بهبود دهند.

سلول‌های زنده مخمر با مصرف اکسیژن در شکمبه یک محیط بی‌هوازی را ایجاد تولید می‌کنند. این محیط بی‌هوازی به رشد باکتری‌های مصرف کننده لاکتات و هضم کننده فیبر کمک می‌کند. از طرفی با کاهش باکتری‌های تولید کننده لاکتات از تجمع لاکتات در شکمبه جلوگیری می‌کند. بدین ترتیب با افزایش زمان نشخوار و هضم فیبر از بروز اسیدوز جلوگیری می‌کنند.

پیشگیری از اسیدوز گاو

تخمیر مناسب شکمبه وقوع اسیدوز را کاهش می‌دهد. برای جلوگیری از بروز اسیدوز باید تغذیه کنسانتره چند بار در روز و حداکثر 2 تا 3 کیلوگرم در هر وعده صورت پذیرد.

همچنین، مقدار ADF کافی (19 درصد) و شکل فیزیکی جیره (بیش از 5/2 کیلوگرم ماده خشک علوفه با اجزای بلندتر از 8/3 سانتی‌متر) باید به نحوی باشد که روزانه بیش از 600 دقیقه نشخوار و جویدن را در پی داشته باشد. علوفه‌های درشت فیبر مؤثر بیشتری نسبت به علوفه‌های ریز آسیاب شده دارند که این علوفه‌های درشت تولید بزاق را تحریک می‌کنند. ظرفیت بافری جیره به مقدار DCAD خوراک و علوفه بستگی دارد که این مقدار DCAD در اوایل شیردهی و در گاوهای اواسط شیردهی به ترتیب ۲۷۵+ تا ۴۰۰+ میلی‌اکی والان در کیلوگرم ماده خشک است. جیره نویسی با DCAD بالا نیاز به افزودن بافر را بیشتر می کند. علوفه یونجه نسبت به سیلو ذرت DCAD بالاتری دارد و کنسانتره معمولاً دارای DCAD  پائین یا منفی است.

برای جلوگیری از قابلیت دستیابی و هضم نشاسته در شکمبه نباید کنسانتره را خیلی آسیاب کرد. مصرف 1 تا 2 کیلوگرم علوفه در مدت 30 الی 60 دقیقه قبل از مصرف کنسانتره باعث تحریک تولید بزاق و  بافری شدن شکمبه می‌شود.

تغذیه جیره‌های کاملاً مخلوط از مصرف بیش از حد کنسانتره و مصرف گزینشی اجزای خوراک جلوگیری می‌کند.